اهمیت مصرف آهن در بارداری

به طور کلی کم خونی از پایین آمدن تعداد گلبول های قرمز خون به وجود می آید که سبب می شود که خون نتواند اکسیژن و آهن کافی را حمل کند و این مسأله می‌تواند روی عملکرد سلول های بدن از جمله سلول های عصبی، عضلانی و... تأثیر بگذارد.

در سه ماه دوم و سوم بارداری بدن مادر نیاز به آهن بیشتری دارد. برای تشخیص کم‌خونی مادر آزمایش خون گرفته می شود و در این آزمایش‌، میزان و درصد گلبول‌های قرمز موجود در پلاسما و همچنین میزان هموگلوبین خون مادر برای تشخیص کم‌خونی اندازه‌گیری می‌شود.  لازم به ذکر است کاهش میزان هموگلوبین یا درصد گلبول‌های قرمز در نیمه دوم بارداری شما طبیعی بوده، زیرا مقدار خون در بدن مادر رو به افزایش و مقدار پلاسما، سریع‌تر از تعداد و سایز گلبول‌های قرمز خون افزایش می‌ یابد.

به طور کلی در دوران بارداری، حجم خون مادر افزایش یافته و نیاز بدن به جذب آهن و ویتامین برای ساختن گلبول‌های قرمز خون بیشتر می شود. از این رو اگر مادر آهن کافی نداشته باشد، دچار کم‌خونی می‌شود. لازم به ذکر است که کم خونی خفیف در دوران بارداری غیر طبیعی نیست، مگر اینکه تعداد گلبول‌های قرمز خون بیش از حد افت کند. 

کم خونی مادر در دوران بارداری

علائمی که در زیر به آن ها اشاره شده کم خونی مادر را دو چندان خواهد کرد.

• مادرانی که بارداری دو قلویی و چند قلویی یا بارداری پشت سر هم داشته باشند. [wrepi value="post_255"]

• مادرانی که دچار تهوع و استفراغ‌های شدید هستند.

•  کسانی که آهن کافی از طریق رژیم غذایی روزانه و مکمل‌های پریناتال دریافت نمی‌کنند یا از رژیم های گیاه خواری پیروی می کنند .

•  مادرانی که قبل از دوران بارداری پریودهای شدید و سنگین داشته باشند.

•  مادرانی که در بارداری های قبلی خود سابقه کم خونی و فقر آهن باشند.

علل کم خونی مادردر دوران بارداری 

کم خونی در دوران بارداری انواع مختلفی داشته و بسته به نوع آن، علت به وجود آورنده کم خونی متفاوت است. به طور کلی در مادرانی که در سنین باروری(15 الی 45 سال) قرار دارند شایع ترین علت کم خونی فقر آهن خونریزی به علت قاعدگی سنگین و یا بارداری بوده و پس از آن رژیم غذایی فقیر از آهن و یا بیماری های روده خاص که می‌تواند میزان جذب آهن را تحت‌ تأثیر قرار دهد.

فقر آهن در دوران بارداری

وجود آهن برای ساخت هموگلوبین لازم بوده و نیاز بدن مادر به آهن در دوران بارداری بیشتر از هر زمان دیگری خواهد بود.

هموگلوبین، پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است و نقش حامل اکسیژن به سایر سلول‌ها را بازی می‌کند. در طول بارداری، مقدار خون بدن مادر افزایش می بابد. از این رو بدن مادر به آهن بیشتری برای تولید هموگلوبین ممورد نیاز و رشد نوزاد و جفت دارد. کم‌خونی در دوران بارداری می‌تواند تاثیر نامطلوبی در جنین داشته باشد. زنانی که ذخیره آهن کافی نداشته باشند، در دوران بارداری دچار کم‌خونی فقر آهن می‌شوند. کم خونی فقر آهن، شایعترین نوع کم‌خونی در دوران بارداری است. تغذیه مناسب قبل از بارداری برای افزایش ذخائر آهن در زنان اهمیت دارد. 

درمان کم خونی ناشی از فقر آهن

با تشخیص کم‌خونی ناشی از فقر آهن توسط پزشک، مکمل آهن برای مادر باردار تجویز خواهد شد. لازم به ذکر است این مکمل علاوه بر آهنی بوده که امکان دارد در سایر مکمل‌هایی که برای مادر تجویز می شود وجود داشته باشد. به همین دلیل میزان مصرف آن وابسته به شدت کم‌خونی است.

حدود یک هفته پس از آغاز مصرف مکمل‌های آهن، بدن مادر باید گلبول‌های قرمز زیادی تولید کند و سطح هموگلوبین نیز شروع به افزایش کرده ‌باشد.

عوارض ناشی از مصرف قرص آهن در دوران بارداری

مصرف قرص آهن ممکن است عوارضی مانند تهوع، درد معده، اسهال یا یبوست به دنبال داشته باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود قرص آهن بعد از غذا میل شود تا عوارض جانبی به حداقل برسد. در هر حال‌ خانم باردار باید بداند هیچ گاه نباید مصرف قرص آهن را قطع کند زیرا بعد از گذشت چند روز معمولا این عوارض قابل تحمل می‌شود یا کاملا برطرف خواهد شد. مکمل آهن می تواند دستگاه گوارش را ناراحت کند. یکی از شایعترین شکایان در اثر مصرف مکمل آهن ایجاد یبوست است که مشکل بسیاری از زنان باردار است. اما در کنار آن ممکن است فرد دچار تهوع یا به ندرت اسهال شود.

باید توجه داشت که مصرف افراطی مکمل آهن بسیار مضر است و باعث صدمه به کبد مادر می‌شود چرا که آهن مازاد بر نیاز در کبد مادر و حتی کبد جنین انباشته می‌شود. بنابراین باید  توجه داشت که ذکر اهمیت آهن به این معنی نیست که آهن یک مکمل جادویی است و هرچه بیشتر مصرف شود بهتر است و مصرف زیاد آن پسر یا دختر آینده ما را به رستم دستان تبدیل می‌کند. مقدار نیاز به آهن در مادران باردار مشخص است و مصرف زیاد آن مضر است.  در اولین ملاقات با متخصص او مصرف حدود 30 میلی گرم آهن را به صورت روزانه توصیه میکند مگر اینکه فرد دچار کم خونی باشد به طوری که مکملهای اضافی نیاز باشد. 

اگر مادر مقدارآهنی بیشتر از نیاز روزانه دریافت کند سطح آهن خون بالا رفته و مشکلاتی برای مادر و کودک ایجاد خواهد شد. به عنوان مثال آهن بیش از حد نیاز می تواند خطر ابتلا به دیابت بارداری یا استرس اکسیداتیو را افزایش دهد که در ناباروری، سقط جنین، فشار خون و بیماری های قلبی و آسم نقش بسزیی دارد. 

کمبود ویتامین ب دوازده

ویتامین ب دوازده نقش بسزایی برای ساختن گلبول‌های قرمز خون و پروتئین دارد.

استفاده از مواد غذایی حیوانی مانند شیر، تخم مرغ و گوشت می‌تواند از کمبود ویتامین ب دواده جلوگیری کند. مادرانی که از منابع غذایی حیوانی استفاده نمی‌کنند (گیاه خواران مطلق)، بیش از سایرین در معرض کمبود ویتامین ب 12 قرار داشته و اغلب در دوران بارداری به دریافت این ویتامین از طریق مکمل نیاز دارند.

کمبود فولات

فولات نیز یکی از ویتامین‌های گروه ب بوده که برای رشد سلولی در کنار آهن کار می‌کند. اگر مادر در دوران بارداری به اندازه کافی فولات دریافت نکند، ممکن است دچار کم خونی فقر آهن شوید. استفاده از مکمل فولیک اسید ریسک ابتلای جنین به نقایص مادرزادی مغز و نخاع را کاهش می‌دهد.

قرص فولیک اسید دوران بارداری

یکی از شایع ترین نقایص جنینی نقص لوله عصبی در جنین است. همچنین نقص لوله عصبی می تواند منجر به سقط جنین شود.

از این رو خانم های باردار علاوه بر مصرف آهن، باید به مصرف فولیک اسید نیز توجه کافی داشته باشند. مطالعات ثابت کرده اند که استفاده از فولیک اسید در دوران بارداری می تواند میزان بروز نقص لوله عصبی را کاهش دهد. این مسئله در مادرانی که سابقه تولد نوزاد با نقص لوله عصبی دارند نیز مصداق دارد.

میزان نیاز به فولیک اسید در موارد معمول 4/0 و 87/0 میلی گرم به صورت روزانه است. بیشتر مولتی ویتامین های دوران بارداری می توانند این میزان فولیک اسید را تامین کنند. التبه فولیک اسید به صورت محصول جداگانه نیز وجود دارد و می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

مصرف دوز بالای فولیک اسید در مادرانی که سابقه تولد نوزاد با نقص لوله عصبی دارند ضروری است. همچنین مادرانی که از داروهای ضد تشنج استفاده می کنند باید حتما استفاده از فولیک اسید را مد نظر داشته باشند گاهی پزشک، ممکن است برای برخی از افراد که به مشکلات یادشده مبتلا نیستند، مصرف فولیک اسید با دوز بالا را توصیه کند. لازم به ذکر است که منظور از دوز بالای فولیک اسید مصرف روزانه چهار تا پنج میلی گرم فولیک اسید است.

علائم کم خونی مادر در دوران بارداری

کم خونی خفیف در دوران بارداری اکثر مواقع بدون علامت بوده، اما در صورت افت شدید تعداد گلبول‌های قرمز خون‌ علائم زیر نمایان  خواهد شد.

• رنگ پریدگی پوست، لب ها، ناخن ها، کف دست ها یا داخل پلک 

• احساس خستگی 

• احساس سرگیجه و گیجی 

• تنفس سخت یا تنگی نفس 

• تاکی کاردی یا تندی ضربان قلب 

• اختلال در تمرکز 

• درد قفسه سینه 

• سردی دست و پا 

• سردرد

لازم به ذکر است علامت های کم خونی در دوران بارداری مشابه خیلی از بیماری های می باشد. از این رو تشخیص این بیماری چه در دوران بارداری و چه غیر بارداری بر عهده پزشک متخصص است.

تشخیص کم خونی ادر در دوران بارداری

کم خونی در دوران بارداری با یک آزمایش ساده خون تشخیص داده شده و مواردی مانند هماتوکریت( نسبت گلبول‌های قرمز را در حجم مشخصی از خون مشخص می‌کند) و هوگلوبین( بخشی از خون بوده که اکسیژن را از ریه‌ها به سایر بافت‌های بدن حمل می‌کند) برای تشخیص آن کنترل می شود.
کم خونی در اوایل بارداری می تواند منجر به مشکلات زایمان زودرس و وزن کم تولد شود.

عوارض کم خونی مادر

به طور کلی کم خونی فقر آهن در دوره بارداری با کمبود انرژی و آهن دریافتی، افزایش خطر زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد در ارتباط است. همچنین بدن مادر باردار ا در برابر عفونت ها ضعیف می کند.

کم خونی در بارداری باعث می‌شود که جنین نتواند به اندازه کافی رشد کرده یا با وزن پایین متولد شود. همچنین کم خونی در بارداری می‌تواند منجر به زایمان زودرس شده و خستگی ناشی از این کم‌خونی، ریکاوری و بازگشت به حالت طبیعی را بعد از زایمان برای مادر، سخت می‌کند. کم‌خونی در بارداری می‌تواند ریسک مرگ جنین را قبل و بلافاصله بعد ازتولد را بالا ببرد. 

آهن موجود در مواد غذایی به دو نوع هم و غیر هم تقسیم بندی می شود. درواقع، آهن موجود در غذاهای حیوانی که دارای هموگلوبین است، از نوع آهن هم هستند که از آن جمله می توان به آهن موجود در گوشت قرمز، پرندگان و ماهی اشاره کرد. آهن موجود در غذاهای گیاهی که فاقد هموگلوبین هستند، از نوع آهن غیرهم محسوب می شوند که از لحاظ بیولوژیک ارزش بسیار پایینی دارند.

آهن موجود در بیشتر مکمل ها از نوع غیر هم بوده و جذب آن ها تحت تاثیر رژیم غذایی و دارویی قرار می گیرد، به همین دلیل تداخلات غذایی آن باید مورد توجه قرار گیرد و به دقت رعایت شود.

پیش گیری از فقر آهن و راه های درمان کم خونی در دوران بارداری

تغذیه مناسب پیش از بارداری، علاوه بر پیش گیری از بروز کم خونی در دوران بارداری به تکمیل ذخائر بدن مادر نیز کمک بسزایی می‌کند. پیروی از رژیم غذایی متعادل، متنوع و متناسب، قبل و در دوران بارداری سطح آهن و سایر مواد مغذی را که برای رشد جنین لازم است، بالا نگه می‌دارد.

تمامی مادران برای پیشگیری از فقر آهن باید ویتامین ها و مکمل های بارداری را منظم مصرف کنند و وعده های غذایی شامل غذاهای غنی از آهن استفاده کنند.

گوشت قرمز طیور و سایر گوشت ها یکی از بهترین منابع مواد مغذی می باشد. همچنین غذاهای غیرحیوانی شامل حبوبات، عدس، کشمش، خرما، آلو، انجیر، زردآلو، سبزیجاتی که برگ سبز دارند، غنی از آهن بوده وغلات کامل، آجیل و تخمه‌ها، ملاس چغندرقند، آرد جو دوسر و غلات غنی‌شده با آهن نیز می‌تواند منبع خوبی برای دریافت آهن مناسب دوران بارداری و پیش از آن باشد. 

به طور کلی بدن مادر باردار آهن منابع حیوانی را بهتر از آهن موجود در منابع غیرحیوانی جذب می‌کند.

لازم به ذکر است برای افزایش جذب آهن گیاهی و همچنین سایر منابع غذایی، بهتر است ویتامین ث با انواع قرص های مکمل آهن مصرف شود.

تداخلات مکمل های آهن دار با سایر داروها

روی، کلسیم و دیگر املاحی که در اصلاح دوظرفیتی هستند، باعث کاهش جذب آهن می شوند. برای رفع این مشکل باید حداقل دو ساعت فاصله، بین مصرف دو مکمل ایجاد کرد.

داروهای کاهنده ترشح اسید معده نیز در جذب آهن اختلال ایجاد می کنند. آن دسته از مادرانی که از داروی لووتیروکسین استفاده می کنند باید توجه داشته باشند که مصرف همزمان آهن با این دارو، ممکن است باعث بروز کم کاری تیرویید شود. برای رفع این مشکل، باید حداقل چهار ساعت بین مصرف دارو و آهن فاصله ایجاد کرد. ضمن اینکه عملکرد غده تیرویید باید مورد بررسی قرار بگیرد. همچنین استفاده از داروها یا مکمل هایی که دارای ترکیبات آلومینیوم، کلسیم و منیزیم هستند نیز باعث، اختلال در کاهش عملکرد آهن می شوند.

برای رفع این مشکل باید مصرف آهن را به حداقل دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از مصرف ترکیبات حاوی آلومینیوم، کلسیم و مینزیم موکول کرد.

یگانه زواره