میزان افزایش وزن در بارداری

اضافه وزن

اضافه وزن در لغت به معنای داشتن چربی اضافی در بدن بوده که بر اساس اندازه گیری قد و وزن محاسیه می گردد. به شاخص توده بدنی BMI گفته می شود.

دلایل افزایش وزن مادر در دوران بارداری

به طور کلی افزایش وزن در دوران بارداری مادر ثمره یک فرآیند فیزیولوژیک بوده که از اجزای رشد و تکامل طبیعی و نرمال مادر و جنین می باشد.

افزایش وزن مادر در این دوران مربوط به عوامل متعددی از جمله( رشد جنین، مایع آمنیوتیک، بافت رحم، افزایش حجم و ترکیبات خون، ذخایر چربی، اندازه پستان ها و . . .) است.

اضافه وزن از تخمک‌گذاری جلوگیری می‌کند و این موضوع به باروری آسیب می‌زند. همچنین در زنانی که تخمک گذاری آنان منظم بوده، بالابودن مقدار    BMI باعث می‌شود دیرتر باردار شوند. 

 ممکن است چاقی و اضافه وزن مادر برنتیجه‌ی لقاح آزمایشگاهی IVF هم اثر بگذارد و هرچه BMI  افزایش یابد، احتمال IVF ناموفق نیز بیشتر می‌شود.

میزان وزن‌گیری مناسب در بارداری برای هر مادر متفاوت است و بر این اساس که شما با چاقی، اضافه وزن، تناسب وزن یا لاغری وارد بارداری شده باشید، متفاوت خواهد بود. درصورتی‌که مادر باردار بیشتر از حد مجاز خود وزن گرفته است، پزشک باید علت‌های اضافه ‌وزن مادر پیش از بارداری یا وزن‌گیری بیش از حد او در بارداری را با دقت بررسی کند و بر اساس آن به مادر مشاوره بدهد.

یکی از عمده‌ترین علت‌های اضافه ‌وزن یا وزن‌گیری بیش از حد در بارداری، عادت‌های غذایی نامناسب مادر است. مصرف بیش از حد منابع قندی و نشاسته‌ای مانند برنج، نان، ماکارونی یا سیب‌زمینی و همچنین مصرف زیاد غذا‌های چرب و سرخ‌شده، چیپس، سیب‌زمینی سرخ‌شده، غذاهای حاضری و فست‌فود می‌تواند باعث افزایش وزن سریع زن باردار شود. همچنین مصرف بیش از اندازه نوشیدنی‌های قندی مانند نوشابه یا آب‌میوه‌های مصنوعی که قند زیادی دارند یا مصرف شکلات و شیرینی نیز می‌تواند باعث اضافه وزن مادر پیش از بارداری یا وزن‌گیری بیش از حد او در دوران بارداری شود. 

در کنار عادت‌های غذایی زیاد، کم‌تحرکی و نداشتن فعالیت جسمانی کافی نیز می‌تواند باعث افزایش اضافه ‌وزن مادر شود. اگرچه برخی از بیماری‌ها یا اختلالات مانند دیابت نیز می‌تواند در افزایش وزن مادر نقش داشته باشد.

راه‌های کنترل وزن‌گیری بیش از حد

در صورت داشتن اضافه وزن مادر، بهترین راه برای حفظ سلامت مادر و جنین، کم کردن وزن قبل از بارداری می باشد.

لازم به ذکر است با رسیدن به وزن طبیعی، شانس باروری نیز به صورت طبیعی افزایش و خطر دچار شدن به مشکلات مرتبط با اضافه ‌وزن در دوران بارداری تا حد قابل توجهی کاهش می‌یابد. رژیم غذایی برای کاهش وزن باید تحت نظر متخصص یا کارشناس تغذیه توصیه شده باشد و به صورت اصولی اجرا شود تا مادر باردار با کمبود تغذیه باردار نشود.

زنان باردار به هیچ عنوان نباید سعی کنند در طول بارداری و با نمایان شدن علاِئم بارداری، وزن خود را کاهش دهند زیرا سبب کاهش مواد مغذی مورد نیاز جنین برای رشد شده و می‌تواند خطراتی را برای او همراه داشته باشد. بهترین راه برای زنان چاق یا زنانی که بیشتر از میزان مناسب وزن‌گیری می‌کنند، کنترل میزان کالری دریافتی با رژیم غذایی مغذی و مناسب و تحت نظر گرفتن وزن‌گیری توسط پزشک است.

پیشگیری و درمان اضافه وزن در مادر باردار

• کاهش مصرف روغن و پخت غذا به روش آب‌پز یا کبابی

• کاهش مصرف مواد نشاسته‌ای مانند برنج، نان، سیب‌زمینی و ماکارونی

• مصرف نکردن نوشیدنی‌های پرکالری

• کاهش مصرف مواد غذایی پرکالری مانند شیرینی، کیک یا چیپس

• مصرف پروتئین و لبنیات پاستوریزه کم چرب

• مصرف میوه‌های حاوی قند کمتر مانند سیب، هلو و گلابی

• حذف قند و شکر از مصرف روزانه و جایگزینی آن با خرما یا کشمش

• غذا خوردن در وعده‌های بیشتر، اما به میزان کمتر در طول روز

• انجام فعالیت‌های منظم روزانه

وزن مادر پیش از بارداری

یکی از مهمترین شاخص ها جهت تعیین نمایه توده بدنی مادر بوده که معمولا باید وزنه مادر سه ماه قبل از بارداری را به عنوان وزن پیش از بارداری، ملاک قرار داد. البته لازم به ذکر است مادر در این سه ماه تغییرات وزن واضح و بیش از حد معمول نداشته باشد. 

علت نیاز به وزن‌گیری در بارداری

در یک بارداری معمولی، مادر در حدود 12 تا 16 کیلوگرم وزن اضافه خواهد کرد. اضافه وزن دریافتی صرف موارد زیر خواهد شد.

• جنین: حدود 4 کیلوگرم

• جفت: در حدود یک تا یک کیلو و 500 گرم

• مایع آمنیوتیک: حدود یک تا 1 کیلو و 500 گرم

• بافت پستان‌ها: حدود یک تا یک کیلو و 500 گرم

• افزایش خون: حدود 2 کیلوگرم

• ذخایر چربی: حدود 2 تا 4 کیلوگرم برای زایمان و شیردهی

• بزرگ شدن رحم: حدود یک تا 2 کیلوگرم

میزان وزن گیری مادر

به طور کلی در دوران بارداری مادر باید باید کالری بیشتری مصرف کند.

معمولا مادر در دوران بارداری به طور متوسط، روزانه 300 کالری بیشتر از میزان کالری مصرفی خود، پیش از باردار شدن نیازمند بوده تا به وزن ایده‌آل دوران بارداری برسد.

اگر مادری قبل از بارداری وزن متعادلی داشته باشد، هنگام بارداری حدود 12 تا 16 کیلوگرم وزن اضافه می کند. مادرانی با وزن کمتر از وزن طبیعی، باید در زمان بارداری 13 تا 18 کیلو و 500 گرم وزن اضافه کنند و مادرانی که پیش از بارداری اضافه وزن داشته‌اند، باید هنگام بارداری، فقط 7 تا 11 کیلو و 500 گرم وزن اضافه کنند. در حالت عادی در سه ماهه اول بارداری فقط باید یک تا 2 کیلوگرم وزن اضافه شود و پس از آن باید به طور متوسط هفته‌ای نیم کیلوگرم وزن اضافه شود.

راه‌های افزایش سرعت وزن‌گیری

• مصرف روزانه پنج یا شش وعده کوچک مواد غذایی

• استفاده از میان‌وعده‌هایی مثل آجیل، کشمش، نان و پنیر، میوه‌های خشکی مثل کشمش و توت خشک، بستنی یا ماست

• استفاده از کره بادام زمینی، پوره سیب زمینی و شیر خشک بدون چربی

کاهش سرعت وزن‌گیری

اگر زنی پس از باردار شدن، اضافه وزن زیادی داشته باشد، امکان دارد پزشک به او کاهش سرعت وزن‌گیری را توصیه کند و مهم است که بدانید این کاهش سرعت باید حتما تحت نظر پزشک باشد. به‌طورکلی در دوران بارداری زنان نباید سعی کنند که وزنشان را کم کنند یا رژیم لاغری بگیرند. اگر بیش از میزان توصیه‌‌شده توسط پزشک، وزن اضافه کرده‌اید باید با پزشک خود صحبت کنید. در اغلب موارد بهتر است پس از پایان زایمان این وزن را کم کنید.

مهم ترین علت ها در وزن گیری نامناسب مادر در دوران بارداری

• دسترسی ناکافی به برخی از گروهای غذایی مهم

• عادت غذایی نامناسب و پیروی از رژیم های غذایی خاص

• تهوع و استفراغ شدید در دوران بارداری

• چند قلویی

• سابقه زایمان زودرس یا سقط جنین که با تست غربالگری و نقص های جنین قابل کنترل است.

• سابقه تولد نوزاد کم وزن

• فاصله بین بارداری معمولا کمتر از سه سال

• سن کمتر از 18 و بالاتر از 35

• نداشتن تحرک کافی و فعالیت بدنی روزانه

• نداشتن استراحت کافی و حجم زیاد کار روزانه

• عفونت ادراری مادر

• استفاده از داروهای مخدر و دخانیات

• سابقه و ابتلا به بیماری های زمینه ای( دیابت، بیماری قلبی، عروقی و . . .)

• ابتلا به افسردگی و اختلالات روانی

• ویار حاملگی و مصرف زیاد برخی از مواد خوراکی

خطرات اضافه وزن در بارداری برای مادران

اگر شاخص توده بدن بیش از 30 باشد، فرد دارای چاقی مفرط است.

مادرانی که بارداری خود را با چاقی مفرط آغاز می کنند، آن را با تولد نوزاد بسیار چاق یا بسیار لاغر، ده درصد کمتر از وزن طبیعی یا نود درصد بیشتر از وزن طبیعی به پایان می رسانند.

داشتن اضافه وزن خطر مشکلاتی را برای مادران باردار و جنین آن‌ها افزایش می‌دهد. هرچه شاخص توده بدنی یک مادر بالاتر باشد، خطرات نیز بیشتر می‌شود.

• سقط جنین:  خطر کلی سقط جنین قبل از هفته دوازدهم یک به پنج (20 درصد) است. اگر شاخص توده بدنی مادر بالای 30 باشد این خطر تا یک به چهار (25 درصد) افزایش می‌یابد.

• دیابت بارداری:   اگر شاخص توده بدنی مادر 30 یا بالاتر از آن باشد، سه برابر بیشتر از مادرانی که شاخص آن‌ها کمتر از 30 بوده در معرض ابتلا به دیابت بارداری قرار خواهند گرفت. 
  

  حتما بخوانید: دیابت بارداری و راه های درمان آن

• فشار خون بالا و پره اکلامپسی:   اگر شاخص توده بدنی مادر در آغاز بارداری 35 یا بالاتر از آن باشد، خطر ابتلا به پره اکلامپسی دو برابر خواهد شد.

• لخته خون:   به طور کلی تمام مادران باردار نسبت به بانوان غیرباردار بیشتر در معرض خطر لخته شدن خون قرار داشته و اگر شاخص توده 30 یا بالاتر باشد این خطر افزایش می‌یابد.

• گیر کردن شانه جنین هنگام زایمان طبیعی

• خونریزی شدیدتر از حد معمول پس از زایمان

• وزن جنین بیشتر از 4 کیلوگرم: احتمال این خطر در مادران با شاخص توده بدنی بین 20 تا 30 هفت درصد بوده و اگر شاخص توده بدنی بالاتر از 30 باشد، خطر دوبرابر خواهد شد. همچنین احتمال دارد که مادر به زایمان با کمک سزارین اورژانسی نیاز پیدا کند.

خطرات اضافه وزن در بارداری برای جنین

خطرات اضافه وزن در دوران بارداری برای جنین می‌تواند شامل تولد زودهنگام، قبل از هفته 37 و افزایش خطر مرده‌زایی باشد.

همچنین می‌تواند موجب ناهنجاری‌های جنینی( نقص لوله عصبی مانند بیرون زدگی نخاع) شود. اگر شاخص توده بدنی بالاتر از 40 باشد، این خطر سه برابر مادرانی با شاخص توده بدنی کمتر از 30 خواهد بود.

لازم به ذکر است این مشکلات می‌تواند برای هر مادر بارداری، فارغ از آن‌که اضافه وزن داشته باشد یا نداشته باشد رخ بدهد.